An Afghan's homage to "El maestro", Octavio Paz

Octavio Paz

A poetic description of Paz, India and Afghanistan

http://magazine.artistswithoutfrontiers.com

It is a full moon and I am walking in Lodi Garden in the footsteps of Octavio Paz. The night has mixed fragrances of Raat Ke Raani (the queen of the night) and the two stars shining from above in the clear sky of Delhi, one is Octavio Paz and the other is Pablo Neruda.

It was a year ago when my wife took me to the rooftop of our house in Delhi and poured me the wine of poetry. She was reciting Ocavio Paz and Pablo Neruda. I was intoxicated, the power of wine was taking me higher and higher until I reached the two shining stars of Octavio Paz and Pablo Neruda.

I had come to India, the dreamland of poets and writers, after much anticipation. India had always been to me my image of motherland. I was at home from the moment the plane touched the ground. Now, walking in the Lodi garden I was inviting the stars and the moon to join me in the celebration of life, with the melody of birds, the perfume of raat ke raani and the stillness of quiet moments.

The black, pensive, dense

domes of the mausoleums

suddenly shot birds

into the unanimous blue (P179)

Octavio let me just address you the way a poet addresses a poet. We are people of the same skin, drinking the same wine and living in the same house. Many nights when I felt far away from friends and family you have been there watching me from the top of the book shelve, waiting to be asked to join me.

Octavio you have been to my country, Afghanistan, and you have written poems about a country of mystery and mystiques. You read Hafiz, the Lisanul Ghaib and Maulana Jaluldin Bakhi and now I am here in the very place walking the routes of the great poets in Lodi Garden. A garden built by an Afghan king, as a monument of thanksgiving to India. A gift from a cultured king who must also have thought of India as his motherland.

Lodi road is a home to artists and writers alike. Some evenings I encounter Mrs Rajan, an elderly lady and gifted poet who lives not far from Lodi Garden and sometimes my friend, the ambassador of Mexico, invites me for a night of cultural experience. His house was once home to you. The Mexican Ambassador to India's residence is always frequented by writers, poets and musicians. He is also himself an elegant poet with excellent taste. His evenings of poetry are dedicated to you Octavio with introductory memoirs such as "friends, this huge tree under which we are sitting is named after Octavio Paz and I recite his poetry and mine under this very poetic tree". The tree is huge and its magnificent leaves and branches provide shelter to many poets and writers. The Ambassador recites poetry and I watch the moon through the leaves and towards those shining stars.

Stillness

in the middle of the night

not adrift from centuries

not a spreading out

nailed

like a fixed idea

to the centre of incandescence

Delhi

Two tall syllables

Lying on the green grass of the Lodi garden I listen attentively to the soft and gentle sound of the sitar played by my friend Khalil Gudaz. He is a student of Ustad Amjad Ali khan. My eyes wonder the silky patches of clouds and I imagine one patch of cloud resembling the map of the great India, the motherland, the India of Ashoka. I desire the cloud to produce gentle raindrops over Afghanistan and India. I want only one sky over the two countries. My friend Khalil says: "you know sarood was developed from the rubab musical instrument of Afghanistan". I feel that Afghanistan and India play the same music. We have always played the same music until a man called Mahmood of Ghazna divided us. I dislike his savageness of destroying Somnat and yet I am proud of Lodi who has created this wonderful garden to become a sanctuary for poets, writers and musicians.

Talking about poets and music I remember when you met Amir Khusru in his white marbles. His soul was piercing the cold stone and reaching your soul. Next to him lies the soul of souls, Abdullah Kabuli, today known as Nezamuldin Aulia. It was Nezamuldin the great Sufi who prevented khusru from serving the king and advised him to serve the people. A simple Sufi was challenging the most glorious kingdom of the world the Mughal emperor, showing that there was another court at the heart of muddy houses.

Trees heavy with birds hold

the afternoon up with their hands.

Arches and patios. A tank of water,

poison green between red walls.

A corridor leads to the sanctuary:

beggars, flowers, leprosy, marble.

Tombs, two names, their stories:

Nizam Uddin, the wondering theologian,

Amir Khusru, the parrot's tongue.

The saint and the poet. A grim

star sprouts from a cupola.

Slim sparkles in the pool.

Amir Khusru, parrot or mocking bird

the two haves of each moment,

muddy sorrow, voice light.

Syllables, wondering fires,

Vagabond architectures:

every poem is time, and burns. (P174)

It was the monuments of Delhi built by the Afghans, including the Qutab Minar which influenced you to go to Afghanistan and see this land of mystic and mysterious by himself. However, you must have been disappointed to see the diminishment, for even in those days very little was remaining of the glorious civilisations of the different eras and religions that had existed. Afghanistan of the Zorastrians, Afghanistan of the Buddhists, Afghanistan of the Hindus and Afghanistan of the Muslims. Some of our cities destroyed by the barbarians of the times such as, Chengiz Khan and Timor the Limb. They were never rebuilt even after the passage of a thousand years.  There is no sign of Shahre Ghulghuleh (the city of sound and light), in Bamyan. It was in this city that under the eyes of its great Buddha, in Bamyan, Chengiz decided to destroy the entire city of Ghulghuleh and not only that but to kill all its habitants. And to make it even worse killing all the animals, including the dogs, cats and mice. History recalls that after the complete destruction of the city, Chengiz went to inspect the damage, his happiness of the loss of life and destruction of the buildings was momentarily spoiled when he spotted a mouse running amongst the ruins. He told his soldiers "I want life to be completely eradicated from this country". And the truth is that life and respect for civilisation within the Afghans stopped after being invaded by the Arabs in the name of Islam, the Mongols in the name of barbarism and the British in the name of acquiring their share of the Eastern Wealth. It was the British, the civilised invader, that finally destroyed whatever remained of Kabul. But the culture of destruction also has been adopted by the Afghans themselves. Alaudin Jahan Soz , set Ghazni on fire and extinguished its civilisation completely and he was not the only one because the trend continued. Only recently the communists, the Mujahideen and the Taliban all have had their fair share in the destruction of their own country. When nothing remained they put their own symbol of history and pride to death. They turned their guns toward peaceful faces of Buddha. Bang. Let there be darkness.

Octavio you must have been deeply disappointed after reading the poetry of Amir Khusraw, the sweet parrot of Persian poetry, about the country of old civilisation and a country of enormous wealth of history, Afghanistan. You could not find many historical evidences of that when you were there. You did not have time to dig the ground but you smelled the soil even when you could not find Abu Sina the Alchemist. You saw the desert of Bagwa carpeted with red tulips to welcome the great poet. You expressed "as long as this soil produce such flowers, it will also produce poets, writers, philosophers and alchemists". Maybe you were right but it has been years since great poets and writers of Afghanistan made an impression. Poets and writers need to be supported by governments and their people. For the past 400 years there hasn't been a cultured Afghan king who loved books. Whatever Poets and writers wrote became dust. The kings were simple warlords and the people were taking shelter running to the mountains for safety of their lives from the warlords and invaders. Enemies within and enemies from without.

The present is motionless

The mountains are of the bone and of snow

They have been here since the beginning

The wind has just been borne

Ageless

As the light and the dust

A windmill of sounds

The bazaar spins its colours

Bells, motors, radios

The stony trot of dark donkeys

Songs and complaints intangled

The tall light chiselled with hammer-strokes

In the clearance of silence

Boy's circles

Explode

Princess in tattered clothes

On the bank of the tortured river

Pray pee mediate

The present is motionless

The floodgates of the years open

Days flash out

Agate

*********

The present is motionless

June 21st

Today is the beginning of summer

Two or three birds

Invents a garden

.::::::::::::.

The present is motionless

The mountains

quartered suns

petrified storms earth-yellow

The wind whips

it hurts to see

The sky is another deeper abyss

Gorge of the Salang Pass

black cloud over black rock

Fists of blood strikes

gate of stone

Only the water is human

in these precipitous solitudes

Only your eyes of human water

Afghanistan is a traveller like you and me. It has travelled through the course of history. Through happy period when it was touched by Buddha, when it was lit by the light of Ahura Mazda (the ultimate truth), when its temples mushroomed in the hills, mountains and deserts, when it woke up with the recitation of Khayam, with the beat of Sufi soul on drams, with people in the farms growing food of love. Afghanistan invented a face for itself, travelling deep into history:

He invented a face for himself.

Behind it,

he lived died and resurrected

many times.

His face now

has the wrinkles from the face.

His wrinkle have no face (P187)

On the road to Kabul and then Balhk there was nothing but the natural and stunning beauty of the country in front of you and you were too late by many years to see the magnificence of the caravansaras of the silk rout. I too wish I had lived in that era. Perhaps Octovio, myself and Ibne Batuta would have become friends travelling together. We would have gone to Kabul on the silk route, where we would have passed the Kabulis in the market speaking at least four different main languages in order to facilitate their business. We would have seen the Charbaghs, the copies of the Mughuls gardens built in India. We would have listened to the sound of music coming from the streets of Kabul. Kabul was full of professional musicians, dancers and storytellers, but today there is nothing left but just a footprint on the few surviving history books.

Now here in the Lodi garden I am thinking about you and my country and I come to conclusion that at least India has kept its charms and beauty. It is a country of many religions and many sects and it is a country of tolerance. It is here that I can discover my own motherland, by walking the Qutab Minar, walking in the Charbaghs or simply the Lodi Gardens. Here I discovered you and poetry.

Reference:

All poems are taken from the collected poems 1957-1987, Edited by Eliot Weinberger, HarperCollins Publishers, India

__________________________________________________________

اوكتاويو پاز: شاعر عشق و مرگ

داوود عليزاده

برگرفته از: سايت سفيد 

اكتاويو پاز به سال 1914 در شهر مكزيكو پا به جهان گذاشت. چون كشور زادگاهش، مكزيك، اصل و نسبي دوگانه دارد، اجدادش اسپانيايي و سرخپوست بوده‌اند. پاز خود در مجموعه شعري به نام «هزار توي انزوا» نقش مكزيك را در تاريخ و اهميت اين اصل و نسب دوگانه را مورد بررسي قرار مي‌دهد. جنگ داخلي اسپانيا بر شخص و شعر او تأثيري شگرف داشت؛ درگيري اجتماعي او با مسافرت به اسپانيا در دوران اين جنگ آغاز شد و شعر او در همين ايام به پختگي رسيد. در شعري تلخ و در عين حال نويدبخش به نام «مرثيه‌اي براي دوستي جوان كه در جبهه كشته شد» مي‌گويد:

تو مرده‌اي، بازگشتي نيست، تو رفته‌اي

صدايت خاموش شده، خونت بر خاك ريخته

تو مرده‌اي و من اين را از ياد نمي‌برم

هر خاكي گل دهد، تقديس خاطره توست

هر خوني جاري شود، نام تو را دارد

هر صدايي لب‌هاي ما را به بلوغ رساند

مرگ تو را متوقف مي‌كند، سكوت تو را

غم مسدود بي تو بودن را

پاز شاعر عشق است، چنان كه شاعر مرگ و انزوا نيز هست. شعرش عمق متافيزيكي دارد. توجهش بيشتر به تضاد ميان هستي بي‌زمان و هستي در زمان است. اين توجه در شعر بلند «سنگ آفتاب» كه همگان آن را شاهكار او شمرده‌اند، متجلي است.

قريحه غنايي فوق‌العده و قدرت ساختمان سمفونيك او به تي‌. اس. اليوت مي‌ماند. بيشتر عمر پاز، در مقام ديپلماتي مكزيكي، در پاريس گذشته است. در آن جا با نهضت سورئاليسم همگام شد و هنوز آندره برتون را سخت تحسين مي‌كند. به نظر او، چنان كه به نظر بسياري ديگر، سورئاليسم شيوه‌اي براي متحول كردن جامعه است. پناه بردن او به استعاره‌هاي رويايي به دليل اين اعتقاد بود كه در سطح رويا سدهاي ميان انسان‌ها برداشته مي‌شود. پاز مانند بورخس شعر را رويايي مي‌داند كه در خلال آن انسان «حد بي‌نهايت» را لمس مي‌كند:

مرا ببر اي تنها!

مرا ببر ميان رؤياها

مرا ببر اي مادر!

يكسر بيدارم كن

وادارم كن تا رؤياهاي تو را ببينم

باز در مجموعه «فصل بي امان» كه در سال 1958 منتشر شد، تعدادي از اشعار بلند خود را كه همه تا حدي متافيزيكي بودند، گرد آورد. آخرين شعر اين مجموعه «سنگ آفتاب» با تصويرهايي كه از اساطير، تاريخ و خاطرات مشخصي تشكيل شده‌اند، واقعيت را مي‌كاود. تعدادي مصرع‌هاي اين شعر با تقويم نجومي قوم مايا كه مبتني بر حركات ستاره زهره است، مطابقت دارد.

پاز در اين شعر مي‌كوشد خواب و بيداري را با هم آشتي دهد و عناصر دوگانه‌ي فرهنگ مكزيك را. يعني گذشته‌اي سرخپوستي كه پژوهشگران جديد با ميراث اروپايي تعريفي تازه از آن مي‌كنند:

زندگي و مرگ واژه‌هايي متضاد نيستند

ما يك ساقه با دو شكوفه توأمانيم

آخرين شغل سياسي پاز سفارت مكزيك در هند بوده است. در آن جا فرصتي يافت تا هرچه بيشتر با جهان‌بيني و مذهب بودايي‌، كه از ديرباز مورد توجه او بود، آشنا شود. شعر بلند «باد از همه سو» كه در اين مجموعه آمده است، نمونه‌هايي است از تأثيراتي كه او از شعر مشرق زمين پذيرفته است. آشنايي پاز يا شعر شرق، به ويژه شعر ژاپن، در شعر او فشردگي و ايجازي پديد آورده كه گاه يادآور هايكوهاي ژاپني است:

دست‌ها سرد و سبك

زخمبند‌هاي سايه را

يكي يكي برمي‌دارند

چشمانم را باز مي‌كنم

هنوز

زنده‌ام

در مركز

زخمي پاك و نارس

اكتاويو پاز در سال 1988 ديده از جهان فروبست.

***

ديشب با من به زبان آوردي:

ـ فردا

بايد نشانه‌اي انديشيد

دورنمايي ترسيم كرد

طرحي افكند

بر صفحه‌ي مضاعف روز

كاغذ

فردا مي‌بايد

ديگر بار

واقعيت اين جهان را بازآفريد

***

چشمان خود را دير از هم گشودم

براي لحظه‌اي

احساس كردم آنچه را كه آزتك‌ها احساس كردند

بر چكاد پرتگاه

بدان زمان كه بازگشت نامعلوم زمان را

از وراي رخنه‌هاي افق

در كمين نشسته بودند

اما نه

بازگشته بود سال

خانه را به تمامي باز آكنده بود سال

و نگاه من آن را لمس مي‌كرد

زمان

بي‌آنكه از ما ياري طلبد

كنار هم نهاده بود

درست به همان گونه كه ديروز

خانه‌ها را در خياباني خلوت

برف را بر فراز خانه‌ها و

سكوت را بر فراز برف‌ها

***

تو در من بودي

همچنان خفته

تو را بازآفريده بود روز

تو اما

هنوز نپذيرفته بودي

كه روز باز آفريند

هم از آن دست كه آفرينش وجود مرا نيز

تو در روز ديگري بودي

***

در كنار من بودي

تو را چون برف به چشم ديدم

كه ميان جمع خفته بودي

زمان

بي آنكه از ما ياري طلب كند

باز مي‌آفريند خانه‌ها را، خيابان‌ها را، درختان را

و زنان خفته را

زماني كه چشمانت را بازگشودي

ميان لحظه‌ها و آفريده‌هايش

ديگر بار

گام از گام برخواهيم گرفت

و در جمع حاضران نيز

زمان را گواه خواهيم بود و هر آنچه را كه به هم درآميخته است

درهاي روز را ـ شايد بازگشاييم

و آن گاه

به قلمرو ناشناخته‌ها

راه يابيم
--------------------------------------------------------

اشعار اکتاویو پاز
ترجمه احمد شاملو


درهای سال باز می‌شود
همچون درهای زبان
بر قلمرو ناشناخته‌ها.

دیشب با من به زبان آوردی:
ــ فردا
باید نشانه‌یی اندیشید
دورنمایی ترسیم کرد
طرحی افکند
بر صفحه‌ی مضاعف روز و
کاغذ.
فردا می‌باید
دیگر باز
واقعیت این جهان را بازآفرید.
□

چشمان خود را دیر از هم گشودم
برای لحظه‌یی
احساس کردم
آنچه را که آزتک‌ها احساس کردند
بر چکاد پرتگاه
بدان هنگام که بازگشت نامعلوم زمان را
از ورای رخنه‌های افق
در کمین نشسته بودند.

□

اما نه
بازگشته بود سال
خانه را به تمامی بازآکنده بود سال
و نگاه من آن را لمس می‌کرد.

زمان
بی‌آن که از ما یاری طلبد
کنار هم نهاده بود
درست به همان گونه که دیروز،
خانه‌ها را در خیابانی خلوت
برف را بر فراز خانه‌ها و
سکوت را بر فراز برف‌ها.
□

تو در بر ِ من بودی
همچنان خفته.
تو را بازآفریده بود روز
تو اما
هنوز نپذیرفته بودی
که روز بازآفریند
هم از آن دست که آفرینش وجود مرا نیز.

تو در روز ِ دیگری بودی.

□

در کنار من بودی
تو را چون برف به چشم دیدم
که میان جمع خفته بودی.

زمان
بی‌آن که از ما یاری طلب کند
بازمی‌آفریند خانه‌ها را
خیابان‌ها را
درختان را
و زنان خفته را.
□

زمانی که چشمانت را بازگشودی
میان لحظه‌ها و آفریده‌هایش
دیگر بار
گام از گام برخواهیم گرفت.
و در جمع حاضران نیز
زمان را گواه خواهیم بود و هر آن‌چه را که به هم درآمیخته است.
درهای روز را ــ شاید ــ بازگشاییم
و آنگاه
به قلمرو ناشناخته‌ها
راه یابیم.

نور، تماس

در دست‌های خود می‌گیرد نور
تل سفید و بلوط سیاه را
کوره راهی را که پیش می‌رود
و درختی را که به جای می‌ماند.

□

نور سنگی است که تنفس می‌کند از رخنه‌های رودی
روان در خواب شامگاهی ِ خویش.
دختری است نور که دراز می‌شود
دسته‌ی سیاهی است که به سپیده‌دمان راه می‌گشاید.
نور، نسیم را در پرده ترسیم می‌کند
از لحظه‌ها پیکری زنده می‌آفریند
به اتاق درمی‌آید و از آن می‌گریزد
برهنه پای، بر لبه‌ی تیغ.
□

چونان زنی در آینه‌یی زاده می‌شود نور
عریان به زیر برگ‌های شفاف
اسیر ِ یکی نگاه
محو ِ یکی اشارت.

□

نور میوه‌ها را لمس می‌کند و اشیاء بی‌جان را
سبویی است که چشم از آن می‌نوشد روشنی را
شراره‌یی است که شعله می‌کشد
شمعی است که نظاره می‌کند
سوختن پروانه‌ی مشکین بال را.

□

نور چین پوشش‌ها را از هم می‌گشاید و
چین‌های بلوغ را.
چون در اجاق بتابد زبانه‌هایش به هیاءت سایه‌هایی درمی‌آید
که از دیوارها بالا می‌رود
همانند پیچک مشتاقی.

□
نه رهایی می‌بخشد نور نه دربند می‌کشد
نه دادگر است نه بیدادگر.
با دست‌های نرم خویش
ساختمان‌های قرینه می‌سازد نور.

□

از گذرگاه آینه‌ها می‌گریزد نور و
به نور بازمی‌گردد.
به دستی ماند که خود را باز می‌آفریند،
و به چشمی که خود را
در آفریده‌های خویش بازمی‌نگرد.

□

نور، زمان است که بر زمان بازمی‌تابد.

کنسرت در باغ

باریده باران
زمان به چشمی غول‌آسا ماند
که در آن
اندیشه‌وار
درآمد و رفتیم.

رودی از موسیقی
فرو می‌ریزد در خونم.
گر بگویم جسم، پاسخ می‌آید: باد!
گر بگویم خاک، پاسخ می‌آید: کجا؟

□
جهان دهان باز می‌کند
همچون شکوفه‌یی مضاعف،
غمگین از آمدن
شادمان از بودن در این مکان.

□

در کانون خویش گام برمی‌دارم
و راه خود را
باز نمی‌توانم یافت.

نوشتن

کیست آن که به پیش می‌راند
قلمی را که بر کاغذ می‌گذارم
در لحظه‌ی تنهایی؟
برای که می‌نویسد
آن که به خاطر من قلم بر کاغذ می‌گذارد؟
این کرانه که پدید آمده از لب‌ها، از رویاها،
از تپه‌یی خاموش، از گردابی،
از شانه‌یی که بر آن سر می‌گذارم
و جهان را
جاودانه به فراموشی می‌سپارم.

□

کسی در اندرونم می‌نویسد، دستم را به حرکت درمی‌آورد
سخنی می‌شنود، درنگ می‌کند،
کسی که میان کوهستان سر سبز و دریای فیروزه‌گون گرفتار آمده
است.
او با اشتیاقی سرد
به آن‌چه من بر کاغذ می‌آورم می‌اندیشد.
در این آتش داد
همه چیزی می‌سوزد
با این همه اما، این داور
خود
قربانی است
و با محکوم کردن من خود را محکوم می‌کند.

به همه کس می‌نویسد
هیچ کس را فرانمی‌خواند
برای خود می‌نویسد
خود را به فراموشی می‌سپارد
و چون نوشتن به پایان رسد
دیگر بار
به هیات من درمی‌آید.

این سو

نوری هست که ما
نه می‌بینیمش نه لمسش می‌کنیم.
در روشنی‌های پوچ خویش می‌آرامد
آنچه ما می‌بینیم و لمس می‌کنیم.

من با سر انگشتانم می‌نگرم
آنچه را که چشمانم لمس می‌کند:
سایه‌ها را
جهان را.

با سایه‌ها جهان را طرح می‌ریزم
و جهان را با سایه‌ها می‌انبارم
و تپش نور را
در آن سوی دیگر
می‌شنوم.

باد و آب و سنگ

آب سنگ را سُنبید
باد آب را پراکند
سنگ باد را از وزش بازداشت.

آب و باد و سنگ.

□

باد پیکر سنگ را بسود
سنگ فنجانی لبالب از آب است
آب ِ رونده به باد می‌ماند.

باد و سنگ و آب.
□

باد آوازخوانان می‌گذرد از پیچ و خم‌های خویش
آب نجواکنان می‌رود به پیش
سنگ گران آرام نشسته به جای خویش.

باد و آب و سنگ.

□

یکی دیگری است و دیگری نیست.
از درون نام‌های پوچ خود می‌گذرند
ناپدید می‌شوند از چشم و روفته از یاد

آب و سنگ و باد.

استمرار

۱ ــ

آسمان سیاه است
خاک
زرد
بانگ ِ خروس جامه‌ی شب را از هم می‌درد
آب از بالین سر برمی‌دارد و می‌پرسد: «چه ساعتی است؟»
باد از خواب چشم می‌گشاید و تو را می‌خواهد
اسب سفیدی از کنار راه می‌گذرد.

۲ ــ

همچون جنگل در بستر برگ‌هایش
تو در بستر باران خود خواهی آرمید
در بستر نسیم خود آواز خواهی خواند
و در بستر بارقه‌هایت بوسه خواهی داد.
۳ ــ

رایحه‌ی تند چندگانه
پیکری با دستانی چند
بر ساقه‌یی نامریی
به نقطه‌یی از سفیدی می‌ماند.

۴ ــ

با من سخن بگو به من گوش دار به من پاسخ ده.
آنچه را که غرش نابهنگام آذرخش بازگوید
جنگل درمی‌یابد.

۵ ــ

با چشمان تو به درون می‌آیم
با دهان من به پیش می‌آیی
در خون من به خواب می‌روی
در سر تو از خواب برمی‌خیزم.

۶ ــ

به زبان سنگ با تو سخن خواهم گفت
(با هجای سبز پاسخم خواهی داد)
به زبان برف با تو سخن خواهم گفت
(با وزش بال زنبورها پاسخم خواهی داد)
به زبان آب با تو سخن خواهم گفت
(با آذرخش پاسخم خواهی داد)
به زبان خون با تو سخن خواهم گفت
(با برجی از پرنده‌گان پاسخم خواهی داد).

آزادی

کسانی از سرزمین‌مان سخن به میان آوردند
من اما به سرزمینی تهی‌دست می‌اندیشیدم
به مردمانی از خاک و نور
به خیابانی و دیواری
و به انسانی خاموش ــ ایستاده در برابر دیوار ــ
و به آن سنگ‌ها می‌اندیشیدم که برهنه بر پای ایستاده‌اند
در آب رود
در سرزمین روشن و مرتفع آفتاب و نور.

به آن چیزهای از یاد رفته می‌اندیشیدم
که خاطره‌ام را زنده نگه می‌دارد،
به آن چیزهای بی‌ربط که هیچ کس‌شان فرا نمی‌خواند:
به خاطر آوردن رویاها ــ آن حضورهای نابه‌هنگام
که زمان از ورای آن‌ها به ما می‌گوید
که ما را موجودیتی نیست
و زمان تنها چیزی است که بازمی‌آفریند خاطره‌ها را
و در سر می‌پروراند رویاها را.
سرزمینی در کار نیست به جز خاک و به جز تصویرهایش:
خاک و
نوری که در زمان می‌زید.

قافیه‌یی که با هر واژه می‌آمیزد:
آزادی
که مرا به مرگ می‌خواند،
آزادی
که فرمانش بر روسبیخانه روا است و بر زنی افسونگر
با گلوی جذام گرفته.
آزادی من به من لبخند زد
همچون گردابی که در آن
جز تصویر خویش چیزی باز نتوان دید.

□

آزادی به بال‌ها می‌ماند
به نسیمی که در میان برگ‌ها می‌وزد
و بر گلی ساده آرام می‌گیرد.
به خوابی می‌ماند که در آن
ما خود
رویای خویشتنیم.
به دندان فرو بردن در میوه‌ی ممنوع می‌ماند آزادی
به گشودن دروازه‌ی قدیمی متروک و
دست‌های زندانی.

آن سنگ به تکه نانی می‌ماند
آن کاغذهای سفید به مرغان دریایی
آن برگ‌ها به پرنده‌گان.

انگشتانت پرنده‌گان را ماند:
همه چیزی به پرواز درمی‌آید!

فراسوی عشق

همه چیزی می‌هراساندمان:
زمان
که در میان پاره‌های زنده از هم می‌گسلد
آنچه بوده‌ام من
آنچه خواهم بود،
آن‌چنان که داسی ما را دو نیم کند.

آگاهی
شفافیتی است که از ورایش بر همه چیزی می‌توان نگریست
نگاهی است که با نگریستن به خویش هیچ نمی‌تواند دید.
واژه‌ها، دستکش‌های خاکستری، غبار ذهن بر پهنه‌ی علف،
آب، پوست،
نام‌های ما
میان من و تو
دیوارهایی از پوچی برافراشته است که هیچ شیپوری آن‌ها را فرو
نمی‌تواند ریخت.
نه رویاها ما را بس است ــ رویایی آکنده از تصاویر شکسته ــ
نه هذیان و رسالت کف آلودش
نه عشق با دندان‌ها و چنگال‌هایش.

فراسوی خود ما
بر مرز بودن و شدن
حیاتی جانبخش‌تر آوازمان می‌دهد.

بیرون
شب تنفس آغاز می‌کند و می‌آرامد
پُر بار از برگ‌های درشت و گرم شبی که
به جنگلی از آینه‌ها می‌ماند:
میوه، چنگال‌ها، شاخ و برگ،
پشت‌هایی که می‌درخشد و
پیکرهایی که از میان پیکرهای دیگر پیش می‌رود.
در این جا آرمیده است و گسترده
بر ساحل دریا
این همه موج کف‌آلود
این همه زنده‌گی ِ ناهوشیار و سراپا تسلیم.
تو نیز از آن ِ شبی: ــ
بیارام، رها کن خود را،
تو سپیدی و تنفسی
ضربانی، ستاره‌یی جدا افتاده‌ای
جرعه و جامی
نانی که کفه‌ی ترازو را به سوی سپده‌دمان فرو می‌آورد
درنگ خونی
تو
میان اکنون و زمان بی‌کرانه.

تماس

دست‌های من پرده‌های هستی تو را از هم می‌گشاید
در برهنه‌گی ِ بیشتری می‌پوشاندت
اندام به اندام عریانت می‌کند
دست‌های من
و از پیکرت
پیکری دیگر می‌آفریند.

پگاه

دست‌ها و لب‌های باد
دل آب
درخت مورد
اردوگاه ابرها
حیاتی که هر روز چشم بر جهان می‌گشاید
مرگی که با هر حیات زاده می‌شود...

چشمانم را می‌مالم
آسمان زمین را درمی‌نوردد.

نه آسمان نه زمین

به دور از آسمان
به دور از نور و تیغه‌اش
به دور از دیوارهای شوره بسته
به دور از خیابان‌هایی
که به خیابان‌های دیگر می‌گشاید پیوسته،

به دور از روزنه‌های وز کرده‌ی پوستم
به دور از ناخن‌ها و دندان‌هایم ــ فروغلتیده به ژرفاهای چاه آینه ــ
به دور از دری که بسته است و پیکری که آغوش می‌گشاید
به دور از عشق بلعنده
صفای نابودکننده
پنجه‌های ابریشم
لبان خاکستر،
به دور از زمین یا آسمان

گرد میزها نشسته‌اند
آن جا که خون تهی‌دستان را می‌آشامند:
گرد میزهای پول
میزهای افتخار و داد
میز قدرت و میز خدا
ــ خانواده‌ی مقدس در آخور خویش
چشمه‌ی حیات
تکه آینه‌یی که در آن
نرگس از تصویر خویش می‌آشامد و عطش خود را
فرومی‌نشاند و
جگر
خوراک فرستاده‌گان و کرکس‌ها است...

به دور از زمین یا آسمان

همخوابی ِ پنهان
بر بسترهای بی‌قرار،
پیکرهایی از آهک و گچ
از خاکستر و سنگ ــ که در معرض نور از سرما منجمند می‌شود ــ
و گورهایی برآمده از سنگ و واژه
ــ یار خاموش برج بابل و
آسمانی که خمیازه می‌کشد و
دوزخی که دُم خود را می‌گزد،
و رستاخیز و
روز زنده‌گی که پایدار است:
روز ِ بی‌غروب
بهشت ِ اندرونی ِ جنین.

شب ِ آب

شب با چشمان اسبی که در شب می‌لرزد
شب با چشمان آبی که در دشت خفته است
در چشمان توست.

اسبی که می‌لرزد
در چشمان آب‌های نهانی ِ توست.

چشمان آب: سایه
چشمان آب: چاه
چشمان آب: رویا.

سکوت و تنهایی
دو جانور کوچکی است که ماه بدیشان راه می‌نماید،
دو جانور کوچک که از چشمان تو می‌نوشند،
از آب‌های نهانت.
اگر چشمانت را بگشایی
شب دروازه‌های مُشک را باز می‌گشاید
قلمرو پنهان آب‌ها آشکار می‌شود از نهفت ِ شب ِ جاری،
و اگر چشمانت رابربندی
رودی از درون می‌آکندت
پیش می‌رود
بر تو ظلمت می‌گسترد
و شب
رطوبت اعماقش را
به تمامی
بر سواحل جان تو می‌بارد.

آتش روزانه

همچون هوا
می‌سازد و ویران می‌کند انسان
بناهایی نامریی
بر صفحات زمین
بر سیارات، پهن‌دشت‌های بلند.
زبانش که غبار هوا را ماند
می‌سوزد
بر کف دست‌های فضا

هجاها
نور افشان
گیاهانی است که ریشه‌هاشان
خانه‌هایی می‌سازد
از صدا.
هجاها به هم می‌پیوندد و از هم می‌گسلد
به بازی
نقش‌ها می‌آفریند
همگون و ناهمگون.

هجاها
شکوفا می‌شود در دهان
به بار می‌نشیند در ذهن.
ریشه‌هاشان نشسته بر سفره‌ی نور، می‌نوشد شب را.

زبان‌ها
درختانی از خورشید
با شاخساری از آذرخش و
برگ‌هایی از باران.

قواعد هندسی پژواک
می‌زاید شعرش را بر برگی از کاغذ،
همچون روز بر سر انگشتان گشوده‌ی فضا.

میان رفتن و ماندن

روز
شفافیتی است استوار
گرفتار
در لق لقه‌ی میان رفتن و ماندن.

همه طفره‌آمیز است آن‌چه از روز به چشم می‌آید:
افق در دسترس است و لمس ناپذیر.
روی میز
کاغذها
کتابی و
لیوانی.ــ
هر چیز در سایه‌ی نام خود آرمیده است.

خون در رگ‌هایم آرام‌تر و آرام‌تر برمی‌خیزد و
هجاهای سرسختش را در شقیقه‌هایم تکرار می‌کند.
چیزی برنمی‌گزیند نور،
اکنون در کار دیگر گونه کردن دیواری است
که تنها در زمان ِ فاقد ِ تاریخ می‌زید.

عصر فرا می‌رسد.
عصری که هم‌اکنون خلیج است و
حرکت‌های آرام‌اش
جهان را می‌جنباند.

ما نه خفته‌ایم و نه بیداریم
فقط هستیم
فقط می‌مانیم.

لحظه از خود جدا می‌شود
درنگی می‌کند و به هیاءت گذرگاهی درمی‌آید که ما
از آن
همچنان
در گذریم...

لحظه

کیست که از آن جا، از آن سو، بازش می‌آورد
به سان نغمه‌یی به زنده‌گی باز گشته؟
کیست که راهش می‌نماید از نُه‌توهای گوش ِ ذهن؟ ــ

به سان لحظه‌ی گم شده‌یی که باز می‌گردد و دیگر بار همان
حضوری است که خود را می‌زداید،
هجاها از دل خاک سر به در می‌کشند و
بی‌صدا آواز می‌دهند
آمین گویان در ساعت مرگ ما.

بارها در معبد مدرسه از آن‌ها سخن به میان آوردم
بی‌هیچ اعتقادی.
اکنون آن‌ها را به گوش می‌شنوم
به هیاءت صدایی برآمده بی‌استعانت از لب. ــ
صدایی که به سایش ریگ می‌ماند روانه‌ی دوردست‌ها.
ساعت‌ها در جمجمه‌ام می‌نوازد و
زمان
گرد بر گرد شب ِ من چرخی می‌زند دیگر بار.
«من نخستین آدمی نیستم بر پهنه‌ی خاک که مرگش مقدر است.»
ــ با خود این چنین نجوا می‌کنم اپیکته‌توس۵وار ــ
و همچنان که بر زبانش می‌رانم
جهان از هم می‌گسلد
در خونم.

□

اندوه من
اندوه گیل گمش است
ــ بدان هنگام که به خاک ِ بی‌شفقت بازآمد ــ.

بر گستره‌ی خاک ِ شبح‌ناک ما
هر انسانی آدم ابوالبشر است.
جهان با او آغاز می‌شود
و با او به پایان می‌رسد.
هلالینی۶ از سنگ
میان بعد و قبل
برای لحظه‌یی که بازگشت ندارد.

«من انسان نخستینم و انسان آخرین.» ــ
و همچنان که این سخن بر زبانم می‌گذرد
لحظه
بی‌جسم و بی‌وزن
زیر پایم دهان می‌گشاید و بر فراز سرم بسته می‌شود.

و زمان ناب
همین